#Osam veličanstvenih žena

– Pise: Sarabela Drljan –

Pripadamo naciji i podnevlju koje je dalo brojne naučnike i naučnice, pri tom, kolektivno se ponosimo  time što su dio naših naroda, naše krvi. Svaka nacija, svaka država ima nešto po čemu je prepoznata i hvale vrijedna, ali…

Sve bi bilo idealno da nemamo otrov koji se zove „diskriminacija po osnovu vjere, nacije, porijekla“, „nacizam“… jer imamo naslijeđenu fobiju od drugih religija koje su „zle, nasilne, lažne“.

Ako pri tom, naše predrasude nema ko da „razbije, umanji“ onda se one nasleđuju i prenose novim generacijama dok a  mi postajemo dio mašinerije za „progon drugih i drugačijih“.

Svijet, dragi moji pripada svima, pa i meni, tebi, njoj, njemu. Mi  obitavamo u ovom vremenu, oživotvoreni u tijelu koje imamo i sa imenom koje nosimo dok sami biramo vlastiti put.

Ako je čovjek imao mogućnost da spozna svjet on nosi nemjerljivo blago širine i veličanstvenosti planete na kojoj živi, takav čovjek ne poznaje razliku, on priznaje vrijednost i veliča plemenitost drugih. Takav kosmopolita (od grčkog: kosmos = svijet i polites = građanin) je ideja po kojoj humani i prosvećeni ljudi uspostavljaju odnose bez obzira na nacionalne, vjerske i državne granice i unaprjeđuju opšteljudske odnose; zagovaraju zajedništvo, slogu ljudi i naroda cijeloga svijeta kao nadvladavanje nacionalnih, međunacionalnih i drugih podjela) će ujediniti ljude zajedničkom željom za opštim dobrom. On ne dozvoljava nepravde drugima niti drugačijima od sebe, ali, „potkrala se“ nepravda koju ja mislim da ispravim ovim putem.

U naslovu vidite ime žene koja je rođena davnih dana, i očigledno, ime je sa prostora Arabije. Dakle, možete pomisliti sljedeće: žena iz devetog vijeka, arapkinja, i ako je dio serijala o veličanstvenim ženama, mora da je nešto veliko i veličanstveno uradila?

Želim da vam predstavim ženu bez koje jedna nazovimo, zajednica učitelja i učenika, ne bi postojala u obliku kakvom je danas, a to je Univerzitet (lat. universitas magistrorum et scholarium — zajednica učitelja i učenika. Sveučilište je autonomna visoka škola koja daje diplome i zvanja).

Ali, ne pripisujmo odmah Fatimi sve jer prije univerziteta postojale su škole. Naime, prvu akademiju koju pamti istorija osnovao je Platon davne 338. godine prije nove ere, gdje je svoje učenike podučavao matematici, filozofiji, političkom ponašanju i gimnastici.

Znanje se prenosilo i širilo, ali, kako nam istorija pokazuje, ubrzo je zavladalo „mračno doba“ ne samo po nauku već i ljude. U tom mraku, pojavila se jedna iskra svjetlosti a to je islamsko učenje koje je sobom dovelo do širenja naučnog, kulturnog i umjetničkog „požara“ u Evropi, odagnavši mrak; budeći svijest i želju za obnovom kod ljudi.

Jedna takva iskra koja je osvijetlila tamu je bila Fatima –al Fihri (Fatima bint Muhammad Al-Fihriyya Al-Qurashiya. Bint znači od oca, mi smo do skoro u Crnoj Gori žene zvali imenom muževa, ili dok se nije udala po ocu, većinom i bez spominjanja njenog vlastitog imena/ Al- Kurejši znači njeno pleme, koje je jedno od posebno važnih u islamskom svijetu jer je iznjedrilo da tako kažem, poslanika/ proroka/vjerovjesnika Muhameda, dok Fatimino ime može biti prevedeno kao „odricati se; uzdržavati se; biti suzdržan; biti skroman.” što će se pokazati kao osnovnom crtom njene ličnosti u životu.

Fatimina porodica je preživjela pogrom u vremenu kada je kraljica Izabela suvereno vladala Španijom, pa su se dešavala krvoprolića nad pripadnicima islamske vjere ali i judaizma. Fatimina porodica je spas našla u Tunisu, u području Karavijan, gdje se i rodila. Njen otac je bio bogat trgovac koji je svojim ćerkama Fatimi i Merjemi ostavio veliko bogatstvo.

Fatima je tada živjela u Fesu (Maroko, koji je bio kulturni i duhovni centar u vrijeme vladavine kralja Idrisa II.), pa je odlučila da pomogne svojim sugrađanima tako što će napraviti džamiju Al-Qarawiyyin (Al Karavijin) 859. godine, za potrebe molitvi (zbog rastućeg broja izbjeglica iz Španije), dok je njena sestra Merjem podigla džamiju Al-Andalouse.

Fatima, koju je krasila velika skromnost duha i ljubav prema ljudima, sama je nadgledala izgradnju džamije, pri tom, psotoji podatak, da je tokom dvogodišnje izgradnje postila čekajući kraj izgradnje i da je sama kupila zemlju na kojoj se gradila džamija, sama stavivši prvi temelj.

U početku je to bila džamija sa mektebom (arap. škola), ali njena zamisao je bila da škola bude dostupna svima i svakom, što se i desilo. Školu su pohađali muškarci i žene. U početku je obrazovni dio nudio kurseve iz vjerske nastave i Kur’ana, ali se njegov nastavni plan i program postepeno proširio na arapsku gramatiku, matematiku, muziku, medicinu i astronomiju, a zatim počeo da dodjeljuje diplome svojim diplomcima.

Univerzitet je brzo postao poznati duhovni i obrazovni centar, koji su posjećivali naučnici i intelektualci iz cijelog svijeta. Fatima je bila učenjak, poznavala je klasično islamsko učenje kao što su fikh (jurisprudencija) i hadis (islamske tradicije zasnovane na Poslanikovom životu).

Maroko je ovaj univerzitet uključio u moderni obrazovni sistem tek 1963. Iako ga određeni naučni autoriteti osporavaju kao najstariji svjetski univerzitet, prema Ginisovoj knjizi rekorda Al – Karavijin je zaista najstariji univerzitet s kontinuiranim obrazovnim djelovanjem. Tokom svog života Fatima je nazivana „majkom dječaka“. Prema istoričaru Mohamedu Jaseru Hilaliju, „ovaj nadimak vjerovatno potiče od njene dobrotvorne organizacije i činjenice da je uzela studente pod svoje okrilje“.

Al-Fihri je uspostavila koncept univerziteta kakav danas poznajemo. Njena ideja za obrazovno središte koje je pružalo mogućnosti za napredno učenje proširila se širom svijeta u srednjem vijeku, što je rezultiralo osnivanjem najstarijih evropskih institucija u narednim vjekovima, uključujući Univerzitet u Bolonji (osnovan 1088) i Univerzitet u Okfordu (osnovan oko 1096).

Univerzitet je iznjedrio mnoge istaknute muslimanske mislioce kao što su: „otac“ sociologije, istoriograf, ekonomista i demogaraf Ibn Haldun; kartograf Muhamed al-Idrisi; jurista Al-Banani; putopisac i geograf Leo Africanus, Abu Bakra ibn al-Arabija, malikijskog pravnika, Kuranskog i hadiskog komentatora; Lisan ad-Dina ibn al.-Khatiba, poetu, pisca, istoričara, fizičara i političara, kasnije upravitelja Grenade; Nur ad-Dina al Bitruija, svjetski poznatog astronoma i kadiju; Sidi Ali ibn Harzihima, velikog sufijskog učenjaka i promotera Gazalijevog učenja u tom dijelu muslimanskog svijeta.

Zanimljivo je da je univerzitet bio otvoren i za pripadnike drugih religija. Među najpoznatijim nemuslimanskim posjetiocima bio je Gerbert iz Aurillaca, koji je kasnije postao papa Silvester II i uveo arapske brojeve i koncept nule u srednjovjekovnu Evropu, kao i jevrejski ljekar i filozof Majmonid.

Razmjena znanja sa evropskim naučnicima nastavljena je i kasnije tokom posjeta belgijskog teologa Nikolasa Klenarda (1495-1542) i holandskog matematičara Jakuba Goliusa (1596-1667) koji su prenijeli u Evropu kopiju Ibn Baklarešovog Medicinskog traktata i druge radove iz oblasti medicine, logike i astronomije, koji su kasnije prevedeni na latinski.

Biblioteka , koja se nalazi u okviru istoimenog univerziteta, smatra se najstarijom bibliotekom na svijetu. Procjenjuje se da se u njoj nalazi preko 4000 rukopisa. Među najvrednijim je Kur’an iz 9 vijeka, koji je napisan kufskim pismom na kamiljoj koži; najstarija biografija Poslanika Muhameda koju je napisao Ibn Ishak, kao i originalna kopija teksta Ibn Haldunove Muqaddime-Istorije, kao i Fatimina diploma. Renoviranje biblioteke je počelo 2012. godine i trajalo do 2016. godine, kada je prvi put otvorena za javnost.

Univerzitet Al-Karavijin je bio pionir u dodjeli različitih diploma, noseći krutu kapu i akademsku uniformu, usmenu prezentaciju odbrane i mnoge druge prakse vezane za visoko obrazovanje.

Kada sam napomenula da želim da ispravim nepravdu koja se „potkrala“ u istoriji obrazovanja, prva od njih je napravljena od strane Enciklopedije Britanika koja revnosno spominje antičke škole, čak i indijske, brzo prelazi na Bolonjski univerzitet bez spominjanja Al- Karavijina.

Druga nepravda se pripisuje odeždi diplomaca. Na internetu ćete naći sljedeće da su akademske regalije „stvorene“ u trenutku kada su univerziteti počeli da se formiraju u 12. i 13. vijeku. Studenti i nastavnici obično su nosili svešteničku odjeću, jer je crkva u to vrijeme bila veoma uticajna. Mnogi profesori su bili svještenici ili monasi i njihovi studenti su obično učili da rade nešto slično. Istoričari vjeruju da su naučnici nosili dugačke haljine i kapuljače kako bi se zagrijali u ovim neogrevanim zgradama, takođe se spominje da su kape nosili keltski druidi ali i studenti na Oksfordu i Kembridžu. Većina istoričara veruje da kapa samo označava oblik knjige koja daje naučni izgled ili da treba da predstavlja oblik kvadrata u oksfordskom kampusu, dok neki ljudi veruju da je kapa četvrtasta jer predstavlja malter dasku majstora. Uprkos nesigurnosti porijekla, stil je i dalje prihvaćen i popularan u većini obrazovnih institucija.

Dakle, prema zvaničnim podacima sa vikipedije i ostalih enciklopedija i sajtova, ne spominje se podatak da su Bolonja, Oksford i ostali Univerziteti preuzeli preobuku, kapu i diplomu.

U djelu The Rise of Colleges: Institutions of Learning in Islam and the West, autor Džordž Makdisi demonstrirao kako se koriste pojmovi kao što su „kolege“ koji drže „stolicu“ ili studenti „čitaju“ predmet i stiču „diplome“, kao i prakse kao što su inauguralna predavanja, usmena odbrana, čak i kockaste kape, kićanke i akademski ogrtači, mogu se svesti na praksu medresa. Ta kapa kockastog oblika predstavlja Kur’an, da bi se pokazalo odakle dolazi znanje, jer Bog sve zna a da je naše znanje ispod, i da svo znanje potiče od Njega. Što je opravdano prvim ajetom koji je objavljen proroku Muhamedu i nalazi se u Kur’an-u, koji akcenat stavlja na učenje, izučavanje, studiranje, čitanje.

 “Uči, čitaj, u ime Gospodara tvoga, koji stvara, stvara čovjeka od ugruška! Čitaj, plemenit je Gospodar tvoj, koji poučava peru, koji čovjeka poučava onome što ne zna.” (El-Alek, 1-5)

Poslije al-Fihrijine smrti, institucija je nastavljena da se proširuje. Džamija je postala najveća u Africi. Među studentima je Fatima al-Kabaj, jedna od prvih studentkinja, koja je kasnije postala jedini član marokanskog Vrhovnog savjeta verskog znanja. Univerzitet je u kasnijem periodu bio pod patronatom raznih sultana i vladara koje su se smjenjivale u tom dijelu svijeta a danas je formalno dio marokanskog obrazovnog sistema.

Fatimina postignuća kao i njene sestre Mejriem nesumnjivo su dokaz jednakosti i prava koja je islam dao ženama. Bile su to snažne, obrazovane i pobožne muslimanke koje su svoje bogatstvo i napore posvetile podizanju svojih zajednica za ljubav i zadovoljstvo Boga.

Moram spomenuti da su još dva najstarija univerziteta nastala na ovim područjima. Drugi nakon Al Karavijina je Al- Azhar univerzitet nastao na sjeveru Afrike. Nastao je između 970. i 972. godine u glavnom gradu Egipta, Kairu. Postao je centar za podučavanje arapske književnosti i sunitskog učenja islama, te je tako ostalo do danas. Od samih početaka na ovom univerzitetu su se podučavale i teme koje nisu bile vezane za religiju. U glavnom gradu Iraka Bagdadu, nalazi se treći najstariji svjetski univerzitet osnovan 1065. godine. Osnivač Kwaya Nizam al – Mulk u 11. je vijeku osnovao nekoliko nizamija (visokoškolskih ustanova, nazvanih po njegovu prezimenu), a najpoznatija je ova u Bagdadu. Neke koje još vrijedi spomenuti su nastale u Basri, Damasku, Amulu i Mosulu. Zanimljivo da je u bagdadskoj nizamiji obrazovanje bilo besplatno.

Dakle, Fatima je ostvarila svoj san da pomogne ljudima i da spoji sve ljude pod jednim krovom. Fatima je primjer žene koja je svojim zalaganjem promijenila sredinu i prilike u njoj. Ona se, kako joj i ime nalažem odvojila i dala sve od sebe, žrtvovala se (tokom gradnje je ostala bez oca, muža i brata) ali je nastavila svoj san. Uspjela je, ali po cijenu zaborava od strane svih nas. Nepravda koju sam željela i morala da ispravim.

Hvala Fatima, Umm al-Banayn.