– Piše: Vukašin Pođanin –

Predistorija današnjeg nacionalnog ansambla – Crnogorskog simfonijskog orkestra, započinje sedamdesetih godina 19. vijeka, kada na Cetinju djeluje duvački orkestar sa udaraljkama, pod zvaničnim nazivom Prva crnogorska vojna muzika. U okviru strategije vezane za dugoročni razvoj crnogorske kulture, a pod rukovodstvom knjaza Nikole, prvi planovi koji se tiču formiranja reprezentativnog ansambla sa horovima nastaju u Cetinjskoj čitaonici 1868. godine. Planovi su naredne godine rezultirali otvaranjem srednjih škola, među kojima se našla i škola Prve vojne muzike kojom je rukovodio češki učitelj i kapelmajstor Anton Šulc. Međutim, Velji rat (1876-78) ubrzo zaustavlja kulturni razvoj Crne Gore, a orkestar prekida svoj rad.

Nova etapa razvoja započinje formiranjem Druge vojne muzike (1889), takođe obrazovne institucije kojom upravlja još jedan Čeh – Franjo Vimer. Nakon Berlinskog kongresa (1878) javlja se potreba za formiranjem pravog profesionalnog Orkestra za ceremonijalne potrebe, budući da se na Cetinju otvaraju brojna diplomatska predstavništva. Po dolasku italijanskih i čeških izvođača koji sviraju gudačke instrumente Druga vojna muzika 1896. dobija status simfonijskog orkestra. On će do početka 20. vijeka imati istaknutu ulogu u kulturnom životu prijestonice. Međutim, zbog teškog ekonomskog stanja u zemlji početkom prošlog stoljeća prilike u orkestru se mijenjanju, te on postepeno broji sve manje članova. Iz tog razloga, knjaz Nikola najtalentovanije članove, među kojima su Jovan Milošević i Aleksa Ivanović, šalje na studije u Prag. Oni će kasnije omogućiti kontinuitet orkestarskog muziciranja u zemlji, te će tako 1931. godine u Podgorici Aleksa Ivanović formirati mali Simfonijski orkestar. Njegovu osnovu predstavljao je orkestar Vojne muzike iz 1907. godine kojim je upravljao Čeh Karl Hering, a koji će između dva rata djelovati pod vođstvom Petra Jovanovića. Mali Simfonijski orkestar nastupa sve do Drugog svjetskog rata i izvodi muzičko-scenska djela kao što su komadi s pjevanjem, muzičke bajke, vodvilji i operete.

Po okončanju Drugog svjetskog rata orkestar se ponovo okuplja i reorganizuje u profesionalno tijelo koje, sastavljeno od članova ranije Vojne muzike, bivšeg simfonijskog orkestra i ratnih zarobljenika, predvodi Jovan Milošević, u okviru programa radio Cetinja. S druge strane, pod okriljem RTCG u Podgorici od 1959. godine djeluje Simfonijski orkestar RTCG. I pored čestih oscilacija u radu, uslovljenim brojem članova i materijalnim (ne)prilikama koji su uticali na interpretativni kvalitet i širinu repertoara, pod vođstvom Cvjetka Ivanovića (od 1959. do 1974), Aleksandra Vujića (od 1978. do 1979) i Radovana Papovića (od 1980. do 2005) ansambl djeluje u kontinuitetu sve do 2005. godine.

U godini kada Crna Gora dobija nezavisnost (2006) osniva se državna institucija JU Muzički centar Crne Gore (MCCG), koja u okviru široko postavljenih djelatnosti, a po ugledu na svjetske standarde, fokus stavlja na formiranje profesionalnog orkestra koji dobija ime Crnogorski simfonijski orkestar (CSO). Novoformirani ansambl, kojeg u početku nije činio veliki broj muzičara, svoj prvi koncert održava na Cetinju, 14. decembra 2007, sa solistom Goranom Krivokapićem (gitara) i pod rukovodstvom Alekseja Šatskog, ruskog umjetnika koji u Crnu Goru dolazi sa pozicije jednog od asistenata čuvenog ruskog dirigenta Vladimira Fedosejeva.

U toku prvih pet sezona, Šatski postavlja temelje na kojima se, kroz brojne nastupe, i uz značajan doprinos gostujućih dirigenata iz inostranstva, nadalje razvija orkestar, dok broj muzičara koji ga čine vremenom počinje da biva sve veći. Tokom ovog perioda bilježi se i jedan od najznačajnijih trenutaka za Crnogorski simfonijski orkestar, ali i za sveukupnu crnogorsku kulturu – izvođenje prve crnogorske opere ,,Balkanska carica“ italijanskog kompozitora Dionizija de Sarna San Đorđa. Djelo je napisano devedesetih godina 19. vijeka, prvi put je izvedeno uoči Dana državnosti Crne Gore, 13. jula 2008. godine u Atrijumu Vladinog doma na Cetinju, a autorski tim činili su: Radmila Vojvodić (rediteljka), Žarko Mirković (muzički direktor), Aleksej Šatski (dirigent) i Radovan Papović (orkestrator).

Od šeste sezone (2012), na čelo CSO-a stupa zaslužni umjetnik Rusije Grigorij Krasko, koji prethodno, od 2008, kao koncert-majstor CSO-a i vođa ansambla Crnogorski gudači, daje nemjerljiv doprinos početnim dostignućima i uspjesima orkestra. Kroz svoj dirigentski angažman maestro Krasko već od starta pokazuje stremljenje ka novim izvođačkim izazovima i profesionalnim standardima, koji će vremenom rezultirati interpretacijama brojnih djela svjetske muzičke baštine i ostvarenja domaćih autora, te osvojenim simfonijskim opusima kompozitora poput Betovena, Šuberta, Dvoržaka, Čajkovskog, Bramsa, itd.

Od osnivanja do danas CSO je u zemlji i inostranstvu (Italija, Bosna i Hercegovina, Srbija, Hrvatska, Rusija, Turska, Albanija, Francuska, Makedonija) odsvirao gotovo tri stotine koncerata. Uspostavljena je saradnja sa oko 150 domaćih i inostranih  solista među kojima su: Monserat Kabalje, Miša Majski, Ivo Pogorelić, Ilja Gringolc, Goran Krivokapić, Roman Simović, Miloš Karadaglić, Denis Šapovalov, Simon Trpčeski, Stefan Milenković, Robi Lakatoš, itd. Orkestar je predvodilo blizu trideset gostujućih dirigenata iz zemlje i inostranstva, a repertoar je obuhvatao djela koja su nastajala od epohe baroka do savremenog doba. Umjetnički nivo orkestra koji je vremenom konstantno rastao, širok repertoar, redovni koncerti i uspješna gostovanja bili su najbolja potvrda da se tokom svih prethodnih godina, kroz njegovo djelovanje i rad, odlučno zakoračilo u novu etapu razvoja muzičke umjetnosti u Crnoj Gori.

Od 2007. do danas, brojne institucije iz Crne Gore, potom medijske kuće, kao i ambasade (Austrije, Francuske, Poljske, Slovenije, Njemačke, Rusije, SAD-a, Mađarske, Turske, Italije, Hrvatske, Bugarske, Rumunije), na različite načine su ostvarivale saradnju sa CSO-om. Posebno uspješna i dugoročna bila je saradnja sa Ambasadom Austrije, koja je u više navrata nototeci MCCG donirala dragocjeni orkestarski materijal, i uz čiju je podršku do sada realizovan veliki broj nastupa CSO-a. Njihovu značajnu većinu čine publici omiljeni i već tradicionalni koncerti pod nazivom „Pozdrav iz Austrije“. U okviru međunarodnih projekata i mreža kao što su Music Up Close Network, EuroStrings i Medinea, MCCG je sprovodio niz aktivnosti poput koncerata CSO-a koji su za cilj imali popularizaciju klasične muzike kod šire publike, mladim članovima orkestra omogućavala su se stručna usavršavanja u inostranstvu, a pobjednicima međunarodnog takmičenja klasičnih gitarista pružalo se jedinstveno iskustvo kakvo je nastup sa simfonijskim orkestrom.

Danas se može reći da je Crnogorski simfonijski orkestar respektabilan ansambl koji iza sebe ima velik broj uspješno realizovanih koncerata, muzičara koji već imaju iskustva, kao i mladih muzičara sa mnogo potencijala, te da su njihov sklad i složno djelovanje, zalaganje, i želja za savladavanjem novih interpretativnih izazova, neki od preduslova za dalja postignuća.

Na ovu temu razgovarili smo sa Vanjom Vukčević, teoretičarkom muzike i menadžerkom za programsku politiku i planiranje u Muzičkom centru Crne Gore.

1. Koji datum bi označili kao najznačajniji za CSO?

Posmatrajući iz različitih uglova, tih datuma je bilo više. Najbitniji je svakako 14. decembar 2007. godine kada je na Cetinju Crnogorski simfonijski orkestar održao svoj prvi koncert, pod rukovodstvom tadašnjeg šef-dirigenta Alekseja Šatskog i uz solistički nastup renomiranog crnogorskog gitariste Gorana Krivokapića. Od tog trenutka započinje konstantno nadograđivanje ansambla i njegovo uobličavanje u pravo profesionalo tijelo koje je, kako će se ispostaviti, doraslo brojnim izvođačkim izazovima, i pored veoma otežanih uslova rada koji su ga tokom cijelog djelovanja pratili.

Vremenom je trasiran put sa punktovima koji je pored Podgorice i brojnih crnogorskih gradova uključio uspješna gostovanja u inostranstvu, zbog čega treba istaći i izuzetan doprinos nekadašnjih šef-dirigenata Alekseja Šatskog i Grigorija Kraska. Posebno treba pomenuti i jubilej – deseti rođendan orkestra (14.12.2017, CNP), kada je pored ceremonijalnog koncerta predstavljena i monografija „Crnogorski simfonjski orkestar – Prva decenija“.

S druge strane, datumi koncerata na kojima su se izvodila kapitalna djela svjetske muzičke baštine, a koja pored orkestra uključuju i Crnogorski horski ansambl, takođe su bili od posebne važnosti za crnogorsku kulturu. U tom smislu pomenula bih crnogorske premijere „Devete simfonije“ Betovena (22.04.2016, A tempo) i Verdijevog „Rekvijema“ (12.04.2017, A tempo), te premijeru prve nacionalne opere „Balkanska carica“ Dionizija de Sarna San Đorđa (14.07.2008, Vladin dom na Cetinju), dok posebno izdvojena pažnja pripada domaćem stvaralaštvu i datumima koncerata kada su se na repertoaru našla djela domaćih autora: Jelisavete Popović, Ivana Brkanovića, Ilije Lakešića, Redže Mulića, Borislava Tamindžića, Žarka Mirkovića, Aleksandra Perunovića i Nine Perović.

2. Šta mislite o Crnogorskom simfonijskom orkestru, koliko je razvijen i koliku može imati važnost i autoritet prema publici?

Smatram da je rad i djelovanje Crnogorskog simfonijskog orkestra od presudne važnosti za razvoj muzičke umjetnosti u našoj zemlji, te da je on jedan od ključnih generatora razvoja crnogorske kulture. Svjedoci smo da se broj posjetilaca na koncertima od njegovog osnivanja do danas značajno uvećao, što je tokom godina bila jasna potvrda konstantnog napretka naših muzičara, ali i potvrda planski vođene programske politike doskorašnjeg direktora Muzičkog centra Žarka Mirkovića. Tokom svih prethodnih godina, zaista je bilo zadovoljstvo gledati i slušati kako kvalitet izvođaštva iz sezone u sezonu postaje sve bolji, repertoar sve zahtjevniji, a broj odličnih koncerata sve veći. Gostovanja van Crne Gore i reakcije stručne javnosti koja je u pozitivnom kontekstu ocjenjivala domete i postignute rezultate CSO-a takođe su predstavljali svjedočanstvo uspjeha i svakako bivali veliki podsticaj za dalji rad i zalaganje.

Svjedoci smo da je tokom prethodne godine pandemija korona virusa otežala ili u potpunosti obustavila rad ustanova kulture svuda u svijetu. Zbog toga je i dugo očekivano useljenje u novu zgradu Muzičkog centra, 2. novembra 2020, na žalost proteklo bez publike, ali i bez učešća svih članova orkestra, te program nije mogao da ima onaj svečarski karakter kakav jedan ovako krupan događaj i datum (vodeći se prethodnim pitanjem) za cjelokupnu crnogorsku kulturu zaslužuje. No, ulaskom u novu zgradu i proširivanjem djelokruga rada koji bi se pored standardnog repertoara namijenjenog poklonicima klasične muzike usmjerio i na edukativne programe za mlade i programe za heterogenu publiku, po okončanju pandemije otpočeće nova faza razvoja čiji će rezultati biti vidljivi u vremenu koje je pred nama.

3. Najznačajnija saradnja i po vama najtalentovaniji izvođači iz naše zemlje?

Izdvajati najtalentovanije je izuzetno nezahvalno, možda čak i nepravedno, jer su brojni muzičari dali dragocjen doprinos na različitim poljima – neki kao solisti, neki kao izvrsni kamerni i orkestarski muzičari, bilo da rade i stvaraju u Crnoj Gori ili van nje.

Kad je riječ o saradnji – prvenstveno bih izdvojila nemjerljivu ulogu i doprinos koji su imali Crnogorsko narodno pozorište i RTCG, čije je prostore za probe i koncerte koristio naš orkestar od osnivanja do skora, a potom i kooperaciju sa brojnim crnogorskim festivalima i ustanovama kulture. Važan segment djelovanja Muzičkog centra bio je usmjeren na uspostavljanje međunarodne saradnje sa entitetima kao što su strane ambasade i kulturni centri u Crnoj Gori, te sa brojnim organizacijama i ustanovama iz inostranstva, kroz osamdesetak pojedinačnih ili višegodišnjih projekata i programa, čime se tokom godina konstantno povećavala vidljivost rada Crnogorskog simfonijskog orkestra i potvrđivao značaj koji on ima za cjelokupnu crnogorsku kulturu.