Grčki teatar – savremeno pozorište
– Piše: Vukašin Pođanin –
Stari Grci su imali raznih običaja u davnim vremenima kada je i pozorište nastalo, oni su slavili razne događaje kao što su početak proljeća, berba.
Grci su posebno voljeli praznik boga Dioniza, koji je oličio sile prirode, zimi zaspao i ponovo se rodio s prvim zracima sunca.
Ovaj festival radosti i slobode, kad su zatvorenici pušteni uz kauciju, dužnici su ostavljeni na miru i niko nije uhapšen, tako da su svi mogli učestvovati u zabavi,zvala se “Veliki Dionizije” i trijumfovala nad potpunom pobedom proljeća nad zimom.
Ljudi su pjevali pjesme, presvlačili se, stavljali maske, pravili životinje.
Isprva se praznik održavao na gradskim trgovima, a potom su izgrađene posebne arhitektonske građevine za održavanje predstava.
Zgrada pozorišta izgrađena je na padini brda.
U podnožju se nalazila okrugla platforma – orkestar, na kojoj su nastupili pjevači, recitatori i glumci.
Iza orkestra je stajala skena – šator za prerušavanje glumaca i rekvizita.
Neka su pozorišta bila veoma ogromna u tom vremenu i mogla su se uporediti sa modernim stadionima.
Samo su muškarci mogli biti glumci u starogrčkom teatru: igrali su i mušku i žensku ulogu.
Bila je to vrlo cijenjena profesija.
Glumci su morali nastupiti u posebnim maskama, publika nije mogla vidjeti njihove izraze lica, pa je bilo potrebno gestikulacijom i glasom prenijeti sve emocije.
A takođe, glumci tragedija uzeli su pozornicu u posebnim sandalama na visokoj platformi – nazivali su ih koturny.
Ove visoke sandale učinile su hodanje sporijim, dostojanstvenijim, ponosnijim, što odgovara liku u tragediji.
Zanimljivo je da su se u Starom Rimu čizme nosile samoglumci koji prikazuju bogove i careve kako bi se razlikovali od glumaca koji prikazuju obične ljude.
A na ovoj poveznici možete pročitati studiju koja dokazuje drugačije porijeklo koturna:
“Kad je grčki tragičar dobio ulogu boga, morao je riješiti dilemu:<…> kako se kretati pozornicom? Spustiti bogove sa svojih pijedestal u zemlju orkestra, staviti ih na antičku scenu “na isti nivo” sa čovjekom? Grčki VI-V vek pre nove ere e. nije smatrao da je to moguće učiniti sa slikama bogova. Previše je bio povezan s njima sponama religije. Glumac mu je ostao samo jedan način: da se kreće po pozornici uz pijedestal, a da ne napušta. Da biste to učinili, pijedestal je presečen na dvije polovine i svaki od njih bio je vezan za nogu. Tako su izmišljeni kourenovi. “
Kao što vidimo, pozorište je opstalo do danas zadržavši osnovne pojmove.
Sada je posjeta pozorištu odmor, i glumca i sada igrana posebnom mjestu – pozornica – prije gledalaca pokušavajući pokazati cijelu gamu emocije njegov karakter.
Pozorište je veliko čudo.
.Kako je jedna od heroina, Tove Jansson, rekla :
“pozorište je najvažnija stvar na svijetu, jer pokazuje što bi svi trebali biti i kakvi sanjaju da budu – iako mnogi nemaju hrabrosti za to – i kakvi su u životu”.
Pozorište je od davnina imalo veliki broj posjetilaca to jest može se reći konstantno su u svakom trenutku imali veći broj gledalaca.
Kako bi uporedili razne sličnosti i različitosti ovog grčkog teatra kroz njegovu istoriju sa sadašnjim izgledom i karakteristikama možemo napraviti razna poređenja na ovoj tematici koju smo upotrijebili za naslov.
Starogrčko pozorište
To je posebno opremljeni otvoreni prostor.
Pozornica je kružnog područja, pravilno nazvana orkestrom.
Klupe za gledaoce tvrde su kameniti pragovi urezani u padinama.
Zavjesa nedostaje.
Savremeno pozorište
Za razliku od starogrčkog pozorišta se može reći da je savremeno pozorište poprimilo savremen oblik što se same konstrukcije tiče ali takođe i samog dizajna i spoljašnjosti građevine.
Može se reći da su to pravilno graciozne građevine u čijoj je strukturi prirodno krov.
Uređenje enterijera uključuje auditorijum sa posebnim stolicama, pozornicu sa zavjesom i krilom za razliku od starogrčkog u kojem zavjesa nedostaje na pozornici, a klupe su tvrdi kameniti pragovi koji su urezani u padinama.
Jedna od najznačajnijih i možda ključna razlika u ovim poređenjima jeste ta da su se u starogrčkom pozorištu, predstave i razni događaji dešavali samo nekoliko puta godišnje ili Dionizijski festival koji se održavao u čast boga Dionizisa samo jednom u godini, i tada su glumci mogli uticati na raspoloženje kod gledaoca.
Savremeno pozorište je već tako zamišljeno i takav utisak odaje da njegove pozorišne komade i predstave gleda i po nekoliko puta dnevno veliki broj gledaoca.
Samim tim se može konstantovati da je veći i to enormno veći uticaj današnjih glumaca i današnjih izvođenja predstava na publiku nego u tom starom vremenu, normalno osvrnuti se i na velike razlike u izgledu i u ambijentu samog grčkog teatra.
Još jedna bitna razlika u ovom upoređivanju jeste da su u starim pozorištima glumačke uloge mogli da dobiju prevashodno muškarci jer su žene bile izuzete iz dobijanja tih uloga baš iz tog razloga što su predstave imale značaj poklanjanja bogu Dionizisu, pa su muške uloge bile dominantnije na ovom polju u tom vremenu.
Velike razlike i ono što izuzetno krasi današnje savremeno pozorište jeste ambijent i enterijer u kome se predstava odigrava.
Scenska rasvjeta danas igra bitnu ulogu u raspoznavanju lica glumaca koji svojim izrazima u predstavi daju određeni pogled na ulogu koju igraju u tom trenutku kao i kostim koji nose kao prikladni odjevni materijal , a koji ih bitno razlikuje u samom pozorišnom činu i u ulozi koju igraju na sceni.
Razne socio-ekonomske i demografske karakteristike kao i njihove promjene koje su se događale na ovim i prostorima same grčke teritorije su se vremonom uvećavale od samog grčkog teatra iz davnih vremena do današnjeg savremenog pozorišta.
Razvitkom tehnike i audiovizuelnih dostignuća, savremeno pozorište se može danas predstavljati kao jedan vid pogodnog načina za upoznavanje ljudi sa kulturom kao i unapređenje kod razmišljanja i potencijal kod mladih osoba u pogledu izražavanja verbalnog i ulasku u raznim debatama.
Takođe imamo i jedan veoma dobar citat koji su koristili T. Jovanovski i D. Mandić (2011) u svom radu koji glasi :
,,u XX vijeku vremenu koju možemo identifikovati kao epohu modernog pozorišta, mnogo različitih pojavnih oblika zamijenilo je jedinstven model pozorišta, i kao forme umjetničkog djelovanja, i kao socijalnog fenomena , a i kao građevine“.
Posmatrajući sam razvoj i prethodno nastanak pozorišta i dajući razne argumente u samom periodu koji je obilovao promjenama koje su neminovno uticale na pozorište kao i njihov tok kretanja kojim su bile održavane možemo pomenuti najznačajnije promjene u XX i XIX vijeku, što se tiče kulturnog bogatstva.
Tako da možemo najviše pažnju obratiti na sami razvitak u XX vijeku citirajući još jedno djelo:
“Pojam same avangarde zadobio je potpuno drugačiji smisao i
značenje u skladu sa novom političkom situacijom prve decenije XXI vijeka, (…), u
odnosu na čuvene devedesete godine koje su uvele takozvani kič-trend, a kojim su
potisnute kulturne navike publike”(Jovanovski i Mandić, 2011).
Sam izlazak na ulice i stavljanja pozorišta kao tadašnji fenomen u XX vijeku se može opisati kao jedan od bitnih faktora koje su uticale na avangardu koja tada dobija sasvim drugačiju konotaciju i smisao.
Pojavom socijalističkog društva koja je bila prisutna na ulicama i u samom društvu se može povezati sa ovom bitnom promjenom koja je uticala na sami redosljed u pozorišnom manifestu tokom tog perioda XX vijeka.
Savremeno pozorište je eksperimentalna forma.
Formalni eksperimenti započeli su dvadesetih godina 20. vijeka.
Prvo pozorište koje je bilo eksperimentalno bilo je pozorište Meyerhold.
Oduševio je, očarao i šokirao gledaoca.
Ruska publika koja je navikla na klasične produkcije teško je prihvatila scenske inovacije.
Eksperimentiranje sa sadržajem je mnogo složeniji proces, prvenstveno vezan uz rad dramskih tekstova.
Danas moderno pozorište ima brojne karakteristike za razliku od prošlosti teatra.
Srednji vek igra veliku ulogu u razviću pozorišta, jer ono konačno izlazi iz okvira crkve i postaje samostalna manifestacija.
Obični ljudi šiju sami svoje kostime i dobijaju uloge u predstavama, mada ženama još uvek nije dozvoljeno da stupe na pozornicu.
Scenografija je bila postavljena na seljačkim pokretnim kolicima, pokrivenim platnom, koje je omogućavalo promenu lokacije.
Mistične trope su tada bile žanr od značaja – predstave sa elementima folklora i natprirodnog iz narodne tradicije.
Satire i farse, ismevanje klerika i snažne seksualne konotacije u dramskoj radnji, iz Francuske i Nemačke raširile su se preko cijele Evrope i postale izuzetno popularne među publikom.
Krajem 12. vijeka pojavljuju se prve trupe profesionalnih glumaca, koji su nastupali za dvorsku publiku.
Srednjevjekovno pozorište dočekalo je svoj kraj protestanskom Reformacijom, čije su pristalice ukinule viševekovnu tradiciju izvođenja komada sa religijskim sadržajem.
Renesansa je nastavila negovanje onoga što joj je Srednji vijek ostavio u amanet –kao što su izvođenje mističnih tropa i gluma pod maskama.
Profesionalni glumci više ne glume samo po dvorovima, već oformljuju sopstvena udruženja i putuju po gradovima, te tako dobijaju naziv vagabunda.
Renesansna drama razvija se na cjelokupnom kulturnom tlu Evrope, sem u Engleskoj, gdje se dramsko nasleđe prekida dolaskom puritanaca na vlast, koji zabranjuju bilo kakve javne izvedbe smatrajući ih paganskim i idolopokloničkim.
Neoklasicistička drama dominirala je većim dijelom 18.vijeka.
Nju karakteriše grandioznost, bilo u scenografiji, kostimografiji ili u samoj radnji.
Svaki komad je odisao teatralnošću i melodramom.
Melodrama postaje dominantan žanr tokom 19.vijeka, oslanjajući se na tradiciju neoklasicizma.
S druge strane, u Njemačkoj se javlja tendencija ka istorijski preciznom prikazu u scenografiji i radnji komada, kao i ka pisanju dramskih vrsta koje odišu nacionalizmom i veličanjem patriotskih osećanja.
Prvi značajniji pisci – Šiler, Gete, Lesing i ostali pripadnici pokreta Sturm und Drang – smatraju se pionirima romantičarske drame.
Dvadeseti vijek je dočekao ljubitelje pozornice eksperimentalnim pozorištem, kojim se savremeni autori odriču mnogih do tada ustanovljenih konvencija.
Ne samo da je drama orijentisana na svakodnevnog čoveka i tekuće društvene probleme sa kojima se suočava, već poziva i publiku da učestvuje – da uzevši učešće u onome što se odvija na pozornici i sama dobije priliku da aktivno mijenja stanje u društvu.
Tako bi mogli i izvesti zaključak da ovo moderno pozorište predstavlja neku vrstu radikalne promjene kako u društvenim tako i u pozorišnim krugovima koji se poboljšavaju iz dana u dan i svakom novom predstavom i izlaskom na scenu mijenjaju stanje stvari.
Literatura:
Pročitaj još: